teorik notlamalar

TEORİK NOTLAR

Bir tarih yazımı “konu olarak belirlenen şeye” verilen önemle başlar. Tarihteki bir zaman aralığı, dönüm noktası olduğu düşünülen bir olay, tarihsel bir kişilik, bir toplum, bir sınıf, bir nesnenin tarihini yazmaya kalkan tarihçi, konusunu incelerken ona atfedilen önemlerle çalışmasına başlar. O döneme kadar yapılan çalışmalar, tarihçinin bağlı bulunduğu akademinin, ideolojinin ya da devletin o tarihe verdiği önem, tarihçinin entelektüel ilgisi bu önemi oluşturan yapıtaşlarından biri ya da birkaçı olabilir. Fakat yirminci yüzyıl tarihçiliğinde gelinen nokta her şeyiyle orda duran ve incelenmeyi bekleyen bir tarih kütlesi anlayışını yıkmış, tarihçinin rasyonel aklıyla yaptığı müdahaleleri çalışmanın neredeyse en önemli noktasına getirmiştir. Edward hallet carr’ın üzerinde durduğu tarihçi ve olguları sorunu tarih çalışmalarında önemli bir tartışma noktası olmuştur. Eğer bir tarihçi ABD Başkanlarının hayatlarını incelemek yerine ABD’deki köleleri inceliyorsa bu onun seçimidir. Ya da bir Osmanlı tarihçisi saray hayatını en ince noktasına kadar araştırmak yerine, gizli kapaklı kalmış, Osmanlı’daki eşcinselliği inceliyorsa da aynı şekilde tarihçinin seçimi burada önemlidir.

Önem konusuna tekrar dönersek; Türkiye sinema tarihini yazmaya kalkan bir tarihçinin de önüne benzer bir soru gelmektedir. ??? Sinema tarihçiliği konusunda büyük önem arz eden nijat özön türk sineması tarihi dünden bugüne (1896-1960) adlı kitabının önsözüne şöyle başlar: “bu kitabı okumak için ele alanlardan, sayfalarını karıştırmakla yetinenlerden ya da yalnızca kitapçı vitrinlerinde görenlerden çoğunun, ‘türk sineması’ adına gözleri iliştiği vakit, ‘böyle bir şey var mıymış?’ sorusunu akıllarından geçireceğini biliyorum; zira herhangi bir rastlantıyla, böyle bir kitabın hazırlandığını duyanlardan bu soruyu çok işittim. Üstelik bunların arasında, sinema çalışmalarına şu ya da bu yoldan emek vermiş olanlar da vardı.”

Şüphesiz ki 2010 türkiye’sinde Türkiye sinema tarihini yazmaya kalkan bir tarihçiye böyle bir tepki çok az gelecektir. Birçok eleştirmen, tarihçi, arşivci Türkiye sinemasına gereken önemi vermekte, nijat özön’ün deyimiyle türk sinemasının varlığını kabullenmektedir. Fakat nijat özön’ün iki paragraf sonra sorduğu soru hala tartışılmaktadır: “bugünkü şartlar altında, bugün elde bulunan belgelerle bir ‘türk sineması tarihi’ yazılabilir mi?”

Bugünün sinema tarihçisi muhakkak ki birçok farklı sorunla uğraşmaktadır. Çalışmam boyunca açıklamaya çalışacağım sorunlar muhakkak ki tek bir çözüme yaslanmayan sorular.

Bu çalışmada amacım şu ana kadar yazılan Türkiye sinema tarihi kitaplarını incelemek, dönemlendirme, metot, inceleme, araştırma sorunlarını ortaya koymaktır. Şüphesiz ki her çalışma eksiklikler taşımakta, bir tarafı boşlukta bırakmaktadır. Fakat her çalışma ‘büyük parça’da bir yere oturmakta ve belirli bir önem kazanmaktadır.

Film theory kitabından film tarihine dair teorik başlıklar:

Robert c. Allen ve douglas gomery film history: theory and practise kitaplarına “film tarihi nedir?” diye başlarlar. Türkiye sinema tarihine dair çalışmalarda bu soru ne ölçülerde soruluyor ve nasıl cevaplanıyor bir köşede dursun. Aynı kitapta film tarihinin iki tanımı olduğu söyleniyor. Birincisi genelde film diye tanımladığımız fenomenin incelenmesi ve ikincisi, belirli bir perspektif ve amaçla film incelemesidir. Tabi ki perspektifin ve amaçların tarihsel olması kaydıyla. Film çalışmalarının bir dalı olarak film tarihinde tarihçinin yapmaya çalıştığı şöyle açıklanmıştır: “film tarihçisi kökenlerinden itibaren sinemanın değişimlerini açıklamaya ve aynı zamanda değişime direnen yönleri açıklamaya çalışır.”

Allen ve gomery çalışmalarında ABD film tarihi ağırlıkta olmak üzere film tarihçilerinin yaptıkları çalışmaları, kullandıkları metotları, tarihe ve filme bakış açılarını çözümlüyor.

Bu çalışmada türk sineması tarihi çalışmalarını inceleyeceğim. Kitapları hem kitapları teker teker inceleyip hem de geneli yansıtan bir tablo çizmeye çalışacağım.

Çalışmamı hem türkiye sinema tarihine dair çalışmalara uygun olduğu, hem de film history çalışmasında referans verildiği şekliyle dört parçaya ayırdım.

Birinci bölüm, kronoloji ve dökümantasyon çalışmalarına ayrıldı. Nicel ve nitel anlamda en büyük yeri kaplayan kronoloji, dökümantasyon ve malumat çalışmaları türkiye sinema tarihi yazımında önemli referans noktalarıdır. Başta nijat özön olmak üzere agah özgüç ve burçak evren’in çalışmaları bu kategoriye girmektedir.

İkinci bölüm endüstri üzerine. Türkiye sinema tarihinin tecimsel açıdan incelenmesinin hem sinema tarihimizi hem de bugünkü sinemamızı anlamak açısından önemli olduğunu düşünüyorum. “türk sinemasının endüstrileşmesi gerek” lafının dillerden düşmediği halde endüstri tarihimizin yazımındaki eksiklikleri, hataları ortaya koymak istiyorum.

Üçüncü bölüm ise estetik ve toplumsal tarihe ayrılacak. Nijat özön’in sınıflandırması, tür sineması, auteur, sineması, toplumsal etmenler, star sineması gibi temalar bu bölümün konusu olacak.